İsmayıl bəy Qutqaşınlı 27 yanvar 1806-cı ildə Qurban bayramında, keçmiş Qutaşın mahalında indiki Qəbələdə anadan olur. Adı da bu bayrama görə verilir.
Atası Nəsrullah Sultan Qutqaşın mahalının son sultanı olur, Azərbaycan Rusiya tərəfindən işğal edildikdən sonra həmin mahalın başçısı təyin edilir. Həmin dövrdə keçmiş xan və bəyləri daima itaətdə saxlamaq üçün çar Rusiyası onların uşaqlarını çar ordusunda zabit kimi əsir saxlayır. Belə təklif Nəsrullah sultana da gəlir. O da oğlanlarından ən cılızını, balaca İsmayılı çar hökumətinə verir.
O, 1822-ci ildə rus ordusunda xidmətə başlayır.1822-ci ildə bu məktəbi bitirib, Əlahiddə Qafqaz Korpusu tərkibindəki Gürcüstan qrenadyor alayında sıravi əsgər kimi hərbi xidmətə başlayır.
İsmayıl bəy Rusiya-İran və Rusiya-Türkiyə müharibələrdən iştirak edir, Müharibələr qurtardıqdan sonra o, hərbi xidmətini davam etdirir, vəzifəsi ilə əlaqədar bir müddət Varşavada yaşayır.1841-ci ildə İ.Qutqaşınlı istefaya çıxır və vətənə qayıdaraq, Qutqaşın və Şamaxıda yaşayıb, dərs deyir.Rus ordusunda 25 illik xidmətdən sonra İsmayıl bəy 1847-ci ildən Şamaxıda “Bəy kommissiyası”nda işləmişdir.
İ.Qutqaşınlı 1852 və 1967-ci ildə Məkkəyə-Həcc ziyarətinə gedir. Bu səyahəti ilə əlaqədar çap olunmuş “Səfərnamə” adlı yol qeydlərini yazır. qayıdandan sonra Şamaxıda və Qutqaşında yaşayır. O, 1869-cu (bəzi mənbələrdə 1861-ci) ildə Ağdaş mahalında karvansarada yemək yeyərkən tərəfindən suyuna zəhər qatılmaqla həyat yoldaşı Tutu xanım Bikə ilə birgə həyatına son qoyulmuşdur. İsmayıl bəy Qutqaşınlı Tutu xanım Bikə ilə birgə Qəbələdəki Soltanbaba qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.
İsmayıl bəy Qutqaşınlı Azərbaycan ədəbiyyatına müasir nəsr, hekayə janrını gətirən yazıçıdır. Qutqaşınlı yaradıcılığının şah əsəri “Rəşid bəy və Səadət xanım” əsəridir. Bu əsərdə iki zadəgan ailəyə məxsus olan gənclərin məhəbbətindən bəhs edilir. Bundan başqa bəzi mənbələrə görə Qutqaşınlının “Tutu” adlı əsəri də olmuşdur. Ancaq bu əsər itirilmiş və günümüzə gəlib çatmamışdır.
Qəbələ şəhərinin mərkəzi küçələrindən birinə İsamyıl bəy Qutqaşınlının adı verilir. Eyni zamanda Qəbələdə ədibin heykəli ucaldılmış, xatirə-ev muzeyi yaradılmışdır. Bakının Yasamal rayonundakı mərkəzi küçələrindən birinə də Qutqaşınlının adı verilmişdir.