Uzun  illər  uşaqlarının sevimli mahnısına çevrilən  “Kukla”  Azərbaycanın ilk qadın  bəstəkarı  Ağabacı  Rzayevanın   musiqi  xəzinəsinə  bəxş  etdiyi  bənzərsiz  nümunələrindən  biridir. Xoş  melodiyalı, qəlblərə  yatan  mahnıların  müəllifi  olan  Ağabacı  Rzayeva   Azərbaycan musiqi tarixində  özünəməxsus  iz  qoyub.

Ağabacı  İsmayıl  qızı  Rzayeva  1912-ci  ildə  Bakıda  ziyalı  ailəsində  anadan  olub. Atası  İsmayıl  Rzayev  ixtisasca  iqtisadçı olsa  da, muğamın  kamil  bilicisi  idi.  Babası  Mirzə Fərəc isə Bakıda  tarın  ilk  ifaçısı, muğamşünas  və  müəllim  kimi  tanınıb.  Elə  Ağabacı  Rzayeva  da  muğamın  ilk  sirrlərini  babasından  öyrənib.

Babasının  vəfatından  sonra  o,  Pedaqoji  Texnikumu  bitirib bir neçə il Saray, Kürdəxanı və Maştağa kəndlərində müəllimlik edir. Lakin  musiqidən  də  ayrı  qala  bilmir. Yaxşı  səsi  olan  qızlardan ibarət  xor  yaradıb, özü  də  onları  tarda  müşaiət  edir.

Dahi  bəstəkar  Üzeyir  Hacıbəyovun dərsləri və musiqi  əsərləri  Ağabacı Rzayevanın musiqiyə olan  həvəsini daha da artırır. Bu  həvəs  onun  yolunu  Konservatoriyadan salır.

1934-cü ildə  konservatoriyanın  nəzdində  xalq  musiqi şöbəsi yaradılarkən Üzeyir Hacıbəyov Ağabacı ilə bacısı Ruqiyyəni yanına çağırtdırıb deyir: “Qoçaq qızlarsınız, heç kəs öz qızını tar çalmağa qoymur, özümüzünkülər gəlsə, başqaları da baxıb həvəsə düşərlər”.  Beləliklə, bacılar  şöbənin  ilk  qız  tələbləri  olur.

Ağabacı   Rzayeva not çalğısı üzrə ali təhsilli tarzən və bəstəkar Səid Rüstəmovdan, muğam üzrə Mirzə Mənsurovdan dərs alır. Musiqi-nəzəri fənlərdən isə ona Ü.Hacıbəyov, Ə.Bədəlbəyli  dərs deyirlər. Bir il sonra Ağabacı Rzayeva Üzeyir Hacıbəyovun yaratdığı ilk notlu xalq çalğı alətləri orkestrinə qəbul olunur. 1938-ci ildə isə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti dekadasında iştirak edir.

Tədricən  Ağabacının qəlbində musiqi bəstələmək  istəyi  baş  qaldırır  və  o özünün ilk əsəri olan “Gənc vətənpərvərlər marşını”  bəstələyir.  Üzeyir Hacıbəyov tələbəsinin  marş  əsərini  dinləyib  öz  məmnunluğunu  belə  bildirir: “Sən sübut etdin ki, qadın da bəstəkar ola bilər”. Bu sözlər  o  dövrün  reallığını  əks  etdirməklə  yanaşı  gənc musiqiçini daha böyük  həvəslə  işləməyə  ruhlandırır  və o, Ü.Hacıbəyovun bəstəkarlıq  dərslərinə də davam  etməyə başlayır. Onun ardınca digər istedadlı qızlar da bəstəkarlıq  sahəsinə gəlirlər.

Ağabacı   Rzayeva həm, Azərbaycanda, həm  də bütün Şərqdə peşəkar musiqi təhsili almış ilk qadın bəstəkardır.

Mahnı və romans A.Rzayeva yaradıcılığının aparıcı sahəsinə çevrilir. Bəstəkarın vokal yaradıcılığında müxtəlif səpkili romanslar, vətənpərvərlik və sülh, əmək və məhəbbət mövzuları, eləcə də uşaq həyatının müxtəlif səhnələrini canlandıran mahnılar çoxsaylı nümunələrlə təmsil olunub.

Ölməz Ü.Hacıbəyov sənətinin güclü təsiri ilə A.Rzayeva Azərbaycan  şairlərinin – Nizaminin  “Könlüm”, Füzulinin  “Afəti-cansan”, Sabirin  “Zülfi  pərişan  olmasın”  qəzəllərinə  musiqi  bəstələyir.

Böyük Vətən müharibəsi   illərində   sənətkar xalqın qəhrəmanlıq  şücaətini  və vətənpərvərlik hisslərini öz  əvəzolunmaz  bəstələrində  tərənnüm  edir. Bəstəkarın “Vətən”, “Partizan oğlu”, “Qəhrəman ananın qəhrəman oğlu”, “Sevgilim əsgər gedir”, “Gözləyəcəyəm, sevgilim” əsərləri  Vətənə  məhəbbət  hissləri ilə  doludur. Ağabacı Rzayeva öz yaradıcılığında dinc quruculuq illərində çalışan fəhlələri də  unutmur.  Onun “Neftçi Qurban”, “Çoban Qara”, “Neftçilər mahnısı”, “Muğan qızı”   mahnıları    tez  bir  zamanda  şöhrət  qazanır. O, geniş  kütləyə  ünvanlanan   “Çiçəklənən yurdum”, “Azərbaycan”, “Bəxtiyar ellər”, “Dilbərim” mahnılarını da xor üçün bəstələyir.

Kukla”, “Qaranquş”, “Ağ göyərçinim”, “Sabahın ustaları”, “Balaca kapitan”, “Qərənfiləm mən”, “Şarım  uçdu  havaya”, “Bala  ceyran” və “Buzovum” ifaları bəstəkarın dillər əzbəri olan məşhur uşaq mahnılarındandır.

Ağabacı Rzayeva yaradıcılığından danışarkən onun “Höcət eləmə” musiqili komediyasını, “Ögey ana” dramını, variasiyalarını, iki sonatasını, qaboy, tar və kamança alətləri üçün yazdığı pyeslərini, xalq çalğı alətləri üçün “Şənlik” süitasını da mütləq qeyd  etmək  lazımdır.
Xalq  çalğı  alətləri orkestrinin  tərkibinə  klarnet  alətinin   salınması  da  Ağabacı  Rzayevanın  adı  ilə bağlıdır. Beləki o, klavır şəklində bəstələnmiş “Sənsiz”  və “Sevgili canan” qəzəl-romanslarını  Üzeyir  bəyin  təkidi  ilə  orkestr  üçün işləyir, lakin  vokal  partiyasını  səsdən başqa  həm  də  mülayim  tembrli  klarnet  alətinə həvalə edir. Və beləliklə  də, bu  gözəl alət  o  vaxtdan  orkestrdə  öz  yerini  tutur.

Bülbül, Rəşid  Behbudov, Şövkət  Ələkbərova, Rübabə  Muradova  və başqaları onun  könül  təranələrini  ifa  etmiş  müğənilərdəndir.  İfa olunmamış əsərləri isə İncəsənət Arxivində saxlanılır.

Ağabacı Rzayeva respublikanın ictimai həyatında da fəal iştirak edib. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı olub. “Qırmızı Əmək Bayrağı” və “Şərəf nişanı” ordenləri ilə  təltif  olunan bəstəkara 1960-cı  ildə Əməkdar İncəsənət Xadimi fəxri adı verilib.

Milli bəstəkarlıq sənətimizin  ilk qadın nümayəndəsi olan Ağabacı  Rzayeva 1975-ci il iyulun 5-də, 63 yaşında Bakıda vəfat edib. Bəstəkarın məzarı ikinci Fəxri Xiyabanda yerləşir.