Bakı – Balakən arası məsafə 471 kmdir. Dəniz səviyyəsindən 300 metr yüksəklikdə, 923 kv.km ərazidə, 1930-cu ildə salınan rayon respublikanın şimal – qərb qurtaracağında son dayanacaqdır. Böyük Qafqazın cənub yamaclarında yerləşir. Ən hündür zirvə Qutondur (3648 metr). Dağlıq zona rayon ərazisinin təxminən yarısını əhatə edir. Yağıntılar bol olduğu üçün çay şəbəkəsi sıxdır. Ən iri çay sərhəd boyunca axan Qanıxdır.

Balakən – balaca kənd deməkdir. Yerlilərin ilkin versiyası budur. V yüzillikdən etibarən gürcü mənbələri Albaniyanın Belakan adlı yaşayış məntəqəsi barədə məlumat verirlər. Bel – dağ, çevrə ruhu, sonra tanrı anlamını daşıyıb. Başqa bir iddiaya görə Oğuz sərkərdəsi Beləkanın adını daşıyır. Toponimi bay və leq tayfalarının birləşməsindən əmələ gələn ad kimi yozaraq Balakən adını lak bəylərinin məkanı kimi də izah edirlər.

Bütün tarixi mənbələrdə Albaniyanın İberiya ilə sərhədində yerləşən Qanıx çayı hövzəsindəki yaşayış məskənindəki məbədlərdən çox bəhs edilir. Məbədlər diyarında qeydə alınmış 25 tarixi – memarlıq abidəsi var. Qədimdə buranın sakinləri Ayı və Günəşi ilahiləşdirərək onlara sitayiş ediblər. Çox sayda əfsanə və nağıllarda bu mifik görüşlər öz əksini tapıb.

Burada Dədə Qorqudun ruhu yaşayır deyirlər. Səbəbini də Dədə Qorqudun tənburunun bugünədək Balakəndə qorunub saxlanması ilə izah edirlər. Tənbur türkdilli xalqlar arasında ən geniş yayılmış simli musiqi alətidir. Azərbaycanda orta əsrlərdə çox geniş yayılıb və Şirvan tənburu adı ilə məşhur olub.

E.ə. 65-ci ildə Qanıx – Alazan vadisində baş tutan Roma qoşunları ilə döyüşdə şəxsən iştirak edən Plutarx yazırdı ki, bu yerin insanları sakit təbiətli, məğrur və döyüşlərdə cəsarətlidirlər. Balakən bölgəsi etnik müxtəlifliyi ilə fərqlənən ərazidir. Dağıstan və Gürcüstanla həmsərhəd olması onun etnik tərkibinə təsir göstərib. Bu xalqların tarixən bir – birilə təması bölgə əhalisinin ümumi dildə danışdığı Azərbaycan dilinin bu bölgəyə xas şivəsinin yaranmsına səbəb olub.