27  yaşlı  Nigar  İsgəndərova I  qrup  gözdən  əlildir.  Nigar  2010-cu  ildə  Azərbaycan  Dövlət  Mədəniyyət  və  İncəsənət  Universitetinin  estrada və  caz  fakültəsini  bitirib. 4 ildir ki, işsiz olduğunu deyir. İş üçün etdiyi müraciətlər isə heç bir nəticə vermir.

Nigar  İsgəndərova:

38  saylı  gözdən  əlillər  üçün  musiqi  məktəbi  var. Ora müraciət  eləmişəm. Orada  deyiblər  ki, yer  yoxdur. Ondan  sonra  dövlət  orqanlarına  müraciət  etməyə  başladım. Yəni  kömək  baxımından elə  bir  ümidverici  bir  şey  demədilər. Prezident  aparatına  müraciət  etdim. Heydər  Əliyev  Fonduna  yazdım. Mədəniyyət  Nazirliyinə  yazdım. Deyir  ki, məktəblərdə  yer  olanda  sizi  işlə  təmin  edəcəyik. Yəni  belə  konkret  cavab  gəlmədi.

Nigar  xanım  deyir  ki, işsiz  qalmaq  daha  çox  əlil  insan  üçün  çətindir. Əlillər  də  digər  insanlar  kimi  sağlam   cəmiyyətin  üzvü  olmaq  istəyirlər.

Nigar  İsgəndərova:

Nə  qədər  gözləmək  olar  ki. Baxma  da, yəni  işsizlik  çox  çətindir. Yəni  biz  əlil  insanlarıq. Bütün  günü  evdə  qapanıb  oturmaqla  da  bir  şey  çıxmır. İstəyirik  ki, sağlam  cəmiyyətə  inteqrasiya  olunaq. Belə  görürsünüz  ki, götürməyəndə  də insanda ruh  düşkünlüyü  yaranır. Ona  görə  də  bir  az  həyatdan  küsürsən.  Hiss  edirsən  ki, səni  bu  cəmiyyət  seçir, qıraqlaşdırır. Nə  olar  ki  problemli  insan  olanda, əlil  olanda?! Bəlkə  də  biz  onlardan  qat-qat  üstünük. Bəlkə  də  yox, elə  eləyik. Şəxsən  mən  özümü  sağlam  insanlardan  üstün  bilirəm.

Qəhrəmanımın  sözlərinə  görə, əlil  olmaları  heç  də  onları  başqa  insanlardan  asılı  vəziyyətə  salmır. Hamı  kimi  onlar  da   sərbəst şəkildə  işləyə və internetə daxil  ola bilirlər. Hətta  internet  vasitəsilə  xarici  ölkələrdə  yaşayan  əlil  insanlarla  əlaqə  də qururlar. Nigar  xanım  deyir  ki, bu  əlaqə  vasitəsilə  onlar  xarici  ölkələrdə  əlillərə  necə  münasibət  bəslənildiyini  öyrəniblər.

Nigar  İsgəndərova:

Xarici  ölkədə  belə  deyil. Əlilləri  çox  gözəl  qarşılayırlar. Onları  hər  bir  işlə  təmin  edirlər. Xarici  ölkələrdə  əlillər  bizim  kimi  sürünüb  əziyyət  çəkmirlər. Yalnız  bizim  Azərbaycandadır. Əlillərə  pis  baxmaq, yuxarıdan  aşağı  baxmaq  yalnız  və  yalnız  bizim  Azərbaycandadır. İnternetdə  dostlarımız, tanışlarımız  var. Müxtəlif  ölkələrdən  əlillər  var. Onların  yaşamı  ilə  öz  yaşamımızı  müqayisə  edəndə, bizdə  hər  şeyin  nə  qədər  aşağı  səviyyədə  olduğunu  görürük.

2008-ci il oktyabrın 2-də Azərbaycan Respublikası Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) «Əlillərin hüquqları haqqında» Konvensiyasına qoşulub.  Konvensiyanın  27-ci  maddəsinə  əsasən, iştirakçı dövlətlər  əlillərin  əmək  hüququnu digər şəxslərin əmək hüququna bərabər tuturlar. Bu hüquqa əmək bazarının və istehsalat mühitinin əlillər üçün açıq, inklüziv və əlverişli şəraitdə əlilin sərbəst seçdiyi və ya razılıq verdiyi əməyi ilə özünü təmin etmək hüququ daxildir.

Əmək  Hüquqları  Müdafiəsi  Liqasının  rəhbəri, hüquqşünas  Sahib  Məmmədovun  sözlərinə görə, Azərbaycanda “Əlillərin hüquqları haqqında” Konvensiyanın heç  bir  bəndinə  əməl  etmirlər.

Sahib  Məmmədov:

Azərbaycan  hökuməti  baxmayaraq  ki, BMT-nin  əlilliyi  olan  şəxslərin  hüquqlarına  dair  konvensiyaya  qoşulub, amma  bizdə  onun  heç  bir  bəndinə  əməl  olunmur. O  konvensiyaya  zidd  olaraq  hələ  də  qanunvericilikdə  əmək  qabiliyyəti  olmayan  anlayışı  var. Komissiyalar  “əmək  qabiliyyətli  deyil”   yazırlar  və  onunla  da  işə  götürənlər  hətta  iş  yeri  olsa  da, işə  götürməkdən  çəkinirlər.

Sahib  Məmmədov  deyir  ki, Azərbaycanda  qanunlar  formal  xarakter  daşıyır. Onun  sözlərinə  görə, əlillərin işsizlik probleminin aradan qaldırılması məsələsinə qanunda kifayət  qədər yer ayrılmayıb.

Sahib  Məmmədov:

Bir  sıra  tədbirlər  görülməlidir. Birincisi, rəqabətli  əmək  bazarında  hamı  kimi  işləməsi  üçün  şərait  yaratmalıdır. Əgər  bu  alınmırsa, sosial  müəssisələr  yaradılmalıdır. Heç sosisal  müəssisələr  haqqında  indiyə  qədər  qanun  da  yoxdur. Yaxud  müdafiə  olunan, dəstəklənən  məşğulluq  növlərinin  təmin  olunması  üçün  hökumət  tədbirlər  görməlidir. Amma  heç  nə  yoxdur. Azərbaycanda  bu  gün  bir  dənə  də  olsun  müəssisə  yoxdur  ki, ora  əlilliyi  olan  şəxslər  üçün  müəssər  olsun. 

Hüquqşünas  onu  da  əlavə  edir  ki, əlillərin  işlə təmin olunmasına Əmək  və Əhalinin Sosial  Müdafiəsi  Nazirliyi  nəzarət  etməlidir. Lakin Nazirliyin  binasında  əlillər  üçün  heç  bir  şərait  yoxdur  ki, onlar  sərbəst  şəkildə  gəlib  öz problemləri haqqında  məlumat  verə bilsinlər.

Sahib  Məmmədov:

Heç  Əmək  və  Əhalinin  Sosial  Müdafiə  Nazirliyinin  əlilliyi  olan  şəxslər  üçün  hazır  binası  yoxdur. Əlillərin  reabilitasiya  mərkəzi  var. Orada  əlilləri  qucaqlarında  qaldırırlar. Heç  Nazirliyinin  binasına  giriş  imkanı  yoxdur. Əmək  və  Əhalinin  Sosial  Müdafiəsi  Nazirliyinə  girib  otaqları  sərbəst  axtarsınlar, reylefli  yollar, heç nə  yoxdur. Nəzarəti  həyata  keçirən  dövlət  orqanında vəziyyət  belədir, onda da  qala, digər  yerlərdə.

Azərbaycan  “Gözdən  Əlillər  Cəmiyyəti”nin  vitse-prezidenti  Reyhan  Cəfərova  isə deyir  ki, ölkədə  əlillər  üçün  ayrıca  müəssisələrin  yaradılması  vacib  deyil. Əlillər  də  hamı  kimi  cəmiyyət  daxilində  işləməlidir. Reyhan xanım bildirir ki, “Gözdən  Əlillər  Cəmiyyəti”  bir  çox  müəssisəyə, mobil  rabitə  şirkətlərinə  əlillərin  işlə  təmin  olunması  üçün yazılı  şəkildə  müraciət etsə  də, heç  bir  cavab  ala  bilməyib. Reyhan  xanımın  fikrincə, bir çox əlilin işsiz qalmasının səbəbi  işəgötürənlərin inamsızlığı  və  savadsızlığı  ilə  bağlıdır.

Reyhan  Cəfərova:

Əgər  inteqrasiyadan  söhbət  gedirsə, inklüziyadan  söhbət  gedirsə, burada  artıq  ayırmaq  lazım  deyil. Bunlar  üçün  ayrıca, xüsusi  iş  yerlərinin  olması da vacib  deyil. Əksinə  həmin  müəssisələrdə  müəssər  bir  şərait  yaradılmalıdır. Buna  nə  lazımdır? Heç nə. Kompüter  var, buna  bir  səsli  proqram  lazımdır. Onu  da biz  bir  cəmiyyət  olaraq  təşkil  edirik. Sadəcə  olaraq  işə  götürmək  lazımdır.

Milli  Məclisin  Sosial  Siyasət  Komitəsinin sədr  müavini, millət vəkili  Musa  Quliyev  də  razılaşır  ki, Azərbaycanda əlillərlə  bağlı  vəziyyət  o qədər  də   ürəkaçan  deyil. Onu  da  əlavə  edir  ki, əlillər  işlə bağlı problemlərinin həlli üçün Əmək  və  Əhalinin  Sosial  Müdafiəsi  Nazirliyinin  məşğulluq  xidmətlərinə  müraciət  etməlidirlər.

Musa  Quliyev:

Ümumiyyətlə, ölkədə  bütün  əlillərin  işə  qəbul  olunması  ilə  əlaqədar  o  qədər  də  münbit  şərait  yoxdur. Yəni, iş  yerlərinin  bir  çoxu  özəl  müəssisələrdir. Özəl  müəssisələrin  də  sahibləri  çox  zaman  əlilləri  işə  götürməkdə  maraqlı  olmurlar.

Millət  vəkilinin  sözlərinə  görə, qanunla  təyin  olunmuş  kvota  həm  dövlət, həm  də  özəl  müəssisələr  üçün  5  faiz  müəyyən  olunub. Bu  kvotaya  təkcə  əlillər  yox, eyni  zamanda  bütün sosial  müdafiəyə  ehtiyacı  olan  vətəndaşlar  daxildir. Onu  da  deyir  ki, kvotaya  əməl  etməyən  müəssisələr  qanunla  cərimələnirlər.

 Musa  Quliyev:

Dövlət  Əmək  Müfəttişliyi  bu  məsələni  yoxlayır. Əməl  olunmursa, onları  çox  ciddi  cərimə  sanksiyaları  gözləyir. Mən  bildiyimə  görə, 25  min  manata  qədər  cərimə  müəyyənləşdirilir. O  cərimə  də  Sosial  Müdafiə  Fonduna  köçürülür. Amma  cərimələnmək  onu  işə  qəbul  etməkdən  azad  etmir.

Sosioloq  Sevda  Səfərəliyevanın  fikrincə isə, inkişaf  etmiş  ölkələrdə  kvota  anlayışı  yoxdur. Bu  ölkələrdə  işə  düzəlmək  üçün sağlamlıq, əlillik  heç  bir  rol  oynamır. Sosioloq eyni  zamanda  onu  da  qeyd  edir  ki, Azərbaycanda  istər  dövlət  orqanlarında, istərsə  də  özəl  müəssisələrdə  əlillər  üçün  heç  bir  şərait  yoxdur. Amma inkişaf  etmiş  ölkələrdə  işçilərinin  sayı  15-dən  çox  olan  müəssisələrdə  əlillər  üçün  hər  bir  şərait  yaradılır.

Sevda  Səfərəliyeva:

Amerikanın  əlilliyi  olan  insanlar  haqqında  aktı  var. Demək, orada  necədir. Sən  əgər  işə  qəbul  olunursansa, heç  kimin  ixtiyarı  yoxdur  ki, səndən  sağlımlıq  haqqında  arayış  tələb   etsin. Yəni, işə  qəbul  olunanda  sən  ancaq  o  iş  üçün  tələb  olunan  tələblərə  cavab  verməlisən. Sağlımlığının  ya əlilliyinin  haradasa  göstərilməsi, artıq  bir  diskriminasiya  hesab  olunur.

Məsələ  ilə bağlı Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi ilə əlaqə saxlamaq istəsək  də,  cəhdlərimiz  nəticəsiz qaldı.

Qeyd  edək  ki, BMT-nin  “Əlillərin  hüquqları  haqqında”  Konvensiyaya  əsasən, işə  qəbul, məşğulluq, işin qorunması, xidməti vəzifədə irəliləmə, təhlükəsiz və sağlam əmək şəraiti də daxil olmaqla məşğulluq növləri ilə bağlı bütün  məsələlərə  münasibətdə  əlillik  əlaməti  üzrə  ayrı-seçkilik  qadağan olunur.